Proza verschijnt er zeer veel, het aanbod van poëzie is ook nog altijd vrij groot, maar toneelstukken worden weinig uitgegeven. Vrijwel tegelijkertijd verschenen echter De Canadese Muur, een familiedrama dat de vrucht is van de samenwerking tussen Tom Lanoye en Herman Brusselmans, en een boek waarin Adriaan van Dis Tropenjaren en Een uur in de wind bijeenbracht.

Het lezen van toneel kan zo zijn voordelen boven het zien van toneel hebben. Wie een toneelstuk opgevoerd ziet, is aangewezen op de verrichtingen van regisseur en acteurs. Wie een toneelstuk leest heeft slechts te maken met zijn eigen verbeelding. Er is onder die omstandigheid niets dat publiek en schrijver scheidt. Zulke gedachten zullen de ware toneelliefhebber niet erg bevallen, theater is tenslotte iets anders dan literatuur. Maar opvattingen van dit soort hebben in ons taalgebied veel aanhang. Het klimaat voor toneel is in Nederland daarom zelden gunstig geweest. De beroemde toneelschrijvers die in de Gouden Eeuw werkzaam waren, hebben eigenlijk geen waardige opvolgers gevonden. Er is zelfs bijna niemand die zich ook maar aan het genre waagt. Dit is de reden dat de theatermakers steeds weer moeten terugvallen op de buitenlandse klassieken.

Verrassing
De laatste jaren worden er evenwel initiatieven ontplooid met de bedoeling zoiets als een Nederlandse auteurstheater te doen ontstaan. Diverse schrijvers hebben zich daardoor laten stimuleren. Het zou onredelijk zijn dadelijk wonderen te verwachten. Maar Tom Lanoye en Herman Brusselmans met hun De Canadese Muur en Adriaan van Dis met zijn Tropenjaren en Een uur in de wind blijken toch verrassend toneel te hebben geschreven.

Wat Van Dis betreft: Tropenjaren is een tamelijk overtuigend stuk. Hij heeft zich ongetwijfeld te veel laten opjagen door de gedachte dat er iedere minuut iets hilarisch zou moeten gebeuren. De figuren worden niet bepaald karakters. Maar het lijkt een redelljk speelbaar werk, de personages voeren pittige gesprekken.

Het stuk speelt zich af in een luxueus appartement te New York. De flat wordt bewoond door Paul van Duivenvoorde, werkzaam als correspondent voor een dagblad. Zijn jongere halfbroer Vic Mol logeert bij hem. Paul en Vic hebben dezelfde moeder, maar menen verschillende vaders te hebben. Pauls vader was een hoge militair in Indonesië, de vader van Vic daarentegen had een lage rang, Hun moeder leeft nog en zal binnenkort in New York op bezoek komen.

Paul en Vic zijn zeer uiteenlopend van aard. Paul is conventioneel, Vic verkeert graag aan de zelfkant. Hij bekent aan Bettekee Loevesteyn, een vriendin van Paul: 'Geef mij maar rottigheid'. Vic is homoseksueel, Paul neemt hem dat kwalijk. Op een avond brengt Vic een hoertje Marjolin mee naar huis. Later blijkt het om een travestiet te gaan. Wanneer ook Bettekee en Paul thuiskomen, ontstaat een scène. Bij Paul worden door Vics optreden oude wonden opengereten. Hij wordt herinnerd aan Vics vader die zijn stiefvader was. Hij biecht op dat de men hem seksueel heeft misbruikt.

Iedereen raakt laveloos, zodanig dat men nog slaapt wanneer de volgende morgen moeder Mol zich aandient. Het welkom verloopt zeer chaotisch. Vic zwijgt niet over wat Paul gezegd heeft: 'Mijn vader was een uitvreter. Een smeerlap'. Moeder voelt zich genoopt de waarheid te onthullen: de vader van Vic heeft ook Paul verwekt. 

Een uur in de wind, aangekondigd als 'een komedie om geld' is een nogal verwarde geschiedenis. Van Dis heeft enkele toneelgrappen verzonnen. Hij laat een personage op een toepasselijk moment zeggen: 'Pfff, dit lijkt wel een blijspel'. In het eerste tafereel moet in het decor een zon hangen. Als iemand opmerkt: 'Wat hangt de zon laag', leest men de regieaanwijzing: 'Zon wordt iets opgetrokken'.
De personen zijn Mathllde, Hans, Thije, Diederick en Carola. Mathilde en Hans zijn met elkaar getrouwd. Zij heeft veel geld geërfd; hij is een tobbende, werkloos geworden academicus. Thije is hun aantrekkelijke zoon. Hans zowel als Thije worden bekoord door Carola, die veel geld verdient door transacties met opties. Diederick is de broer van Mathilde. Zij heeft alle betrekkingen met hem verbroken, hij wil zijn deel van de erfenis. Een wilde dans om het geld begint. Ook Diederick legt het aan met Carola, tevens begint hij een verhouding met Thije. De aap komt tenslotte uit de mouw: Mathtilde heeft alles wat zij bezat al uitgegeven.

Niets heilig
De Canadese Muur door de snel beroemd geworden jonge Vlaamse auteurs Lanoye en Brusselmans heet 'een harteloos familiedrama over voetbal, drank en Vlaanderen' te zijn. Een perfect stuk is het niet, maar dat het om zeer origineel werk gaat lijdt geen twijfel. De inbreng van Lanoye is waarschijnlijk te herkennen aan de grillige vorm. Brusselmans' hand ziet men vermoedelijk vooral in de cynische inslag. Het toneelwerk van Van Dis is zeker vrijmoedig te noemen, maar voor deze twee schrijvers is helemaal niet heilig. De humor is van een zeer wreed soort. Ook worden er de nodige van Brusselmans bekende zeer melige grappen verteld. tot in de regieaanwijzingen toe.

Een sterk onderdeel vormen sommige absurde redeneringen, zoals die van Elly over het voetbalshirt van haar zoon Markske dat in de was dreigt te verkleuren of die van Jean-Pierre over het servet dat hij in zijn soep laat vallen. Hoofdpersoon is Jean-Pierre Lambert. Hij had een goedbetaalde voetballer kunnen worden, maar heeft gekozen voor een leven met echtgenote Sonja. Huisvriendin is de voormalige kapster Elly Ongena. Richard, een vriend van weleer, brengt een bezoek. Hij nodigt ook Jean-Pierres vader Lode uit langs te komen. Richard is een sluwe figuur, gespitst op een heerlijke dag vol ellende. Hij is een onwelkome gast in huize Lambert, maar laat zich niet wegsturen.

Belangrijkste onderwerp van gesprek is natuurlijk voetbal. Hoop en tegenslag, triomf en leedvermaak, wellust en ellende - in het voetbalspel zijn ze allemaal terug te vinden.
Lanoye en Brusselmans verdeelden hun stuk in een Eerste Helft en een Tweede Helft, kozen motto's van voetbalcommentator Rik de Saedeleer en geven aan dat de zoldering van de huiskamer waar het stuk zich afspeelt door een schematisch voetbalveld moet worden gevormd.

De gezellige avond wordt benut voor spectaculaire onthullingen over sex, chantage én omkoping. Jean-Pierre blijkt een nog groter mislukkeling te zijn dan ieder al dacht. Zelfs tot zelfmoord is hij niet in staat. Ook op de meest dramatische momenten houden de schrijvers de lol erin. Als Jean-Pierre zijn vader dreigt dood te schieten en deze uitdagend zijn shirt openrukt is daar Elly om te snikken: 'Ochot, al die knopjes d'r af.

Het stuk stelt zeer hoge eisen aan de spelers, maar lijkt het waard om te gaan zien. Dat kan nu al in Belglë, Vanaf januari 1990 komt het werk in Nederlandse schouwburgen. De Canadese Muur lezen kan echter altijd en overal. Ook dat heeft wie toneel leest voor op wie toneel kijkt.

1. Adriaan van Dis: Een uur in de wind & Tropenjaren; 65 pag. + 51 pag., f 29,50. Meulenhoff, Amsterdam.
2. Herman Brusselmans en Tom Lanoye: De Canadese Muur, 140 pag., f 24,90. Bert Bakker, Amsterdam.