Hof vindt bescherming goede naam belangrijker dan vrije meningsuiting

"De publicatie van dit boek is een misbruik van het recht op de vrije meningsuiting. Het gaat hier om een ongebreidelde belediging van een privé-persoon, die niet kan worden toegelaten." Om die redenen besloot het Antwerpse hof van beroep gisteren zijn eerdere uitspraak te bekrachtigen. Herman Brusselmans' roman Uitgeverij Guggenheimer blijft verboden.

HET verzet van de auteur, Herman Brusselmans, en diens uitgever tegen het verkoopverbod van Uitgeverij Guggenheimer heeft geen zoden aan de dijk gezet. Het verbod kwam er vorige week op vraag van modeontwerpster Ann Demeulemeester. Die voelde zich vernederd door passages in het boek waar ze met naam genoemd was.
Het hof van beroep is van mening dat Ann Demeulemeester recht heeft op de bescherming van haar privacy en goede naam. Daar weegt zelfs het recht op de vrije meningsuiting niet tegen op. De voorzitter van de rechtbank, Nico Snelders: "Het recht op de vrije meningsuiting is niet absoluut. Het is onderworpen aan beperkingen zoals de bescherming van de goede naam." Van censuur wil hij dan ook niet horen.
De uitgevers, Prometheus en Standaard, en de boekhandel Standaard krijgen nu veertien dagen de tijd om de gewraakte roman uit de handel te nemen. En Ann Demeulemeester moet binnen die tijd een bodemprocedure beginnen.
Dan is het aan de rechter in eerste aanleg om definitief uit te maken of Uitgeverij Guggenheimer nog in de huidige vorm - dus met de Demeulemeester-passages - op de markt mag komen.
Voor de Boekenbeurs is het dan al te laat. Daar is de hele voorraad met exemplaren al eerder weggenomen. Alleen de vorige titels met het curieuze personage Guggenheimer zijn daar nog verkrijgbaar. In alle boekwinkels van de Standaard-keten is de voorraad ook weggenomen.
Wegens de dringendheid van het verkoopverbod heeft Standaard Uitgeverij, de distributeur, niet kunnen verhinderen dat er hele pakketten naar andere boekhandels gegaan zijn. Ook in Nederland ligt het gewraakte boek nog met hoge stapels in de rekken van de winkels.
De raadsvrouwen van Ann Demeulemeester, de tandem Van Overloop-Beeusaert, waren gisteren opgetogen met de uitspraak maar toonden respect voor het recht op vrije meningsuiting: "Als kunstenares is onze cliënt natuurlijk ook voor dat recht. Maar het is een afweging van belangen. Je kunt voor de vrije meningsuiting zijn, maar je hoeft geen pletwals over je heen te laten gaan."
"We gaan die bodemprocedure natuurlijk voeren. We vinden dat onze grondrechten geschaad zijn en vragen herstel. In natura. Onze vraag zal zijn om de gewraakte passage te schrappen."
Meester Eric Van der Mussele, de advocaat van Herman Brusselmans, reageert verbijsterd op de beslissing: "Volgens dit hof is scheldproza in Vlaanderen blijkbaar niet meer toegelaten en komt er een einde aan een literaire traditie die al meer dan vijfhonderd jaar bestaat." Zijn partij beraadt zich over verdere stappen. "Ondertussen zullen we het arrest braafjes naleven."
In een eerste reactie liet Herman Brusselmans weten dat hij geen spijt heeft van zijn boek, maar dat de gebeurtenissen wel van invloed zullen zijn op wat hij in de toekomst doet.
Hetgeen Carlo Van Baelen, de pasbenoemde directeur van het Fonds van de Letteren, zorgen baart. ,,Ik kan de zaak niet beoordelen, want ik heb de tekst niet gelezen. Het blijft een kwestie van afwegen. Maar als de feiten ertoe leiden dat een auteur preventief aan zelfcensuur gaat doen, wordt het moeilijk. Dan komt hij toch wel heel erg onder druk te staan. Het is gevaarlijk als hij zich beperkt weet door personen en grenzen. Want wat zijn de grenzen?"
Op de Boekenbeurs heerste er in de vooravond verwarring. Mensen stonden in rijen te wachten op signeersessies die maar niet aanvingen. Auteurs hadden zich spontaan in een spoedberaad verzameld om te overleggen over de gebeurtenissen. Onder hen Tom Lanoye, Jeroen Olyslaegers, Conny Palmen en Gerrit Komrij.
In de Erasmuszaal zei Tom Lanoye in een interview aan Chantal Pattyn (Club Brussel) dat het al lang niet meer over het boek gaat, maar over iets veel groters: "Er is een karakterproces van Brusselmans gemaakt, zowel als publieke figuur als de manier waarop hij schrijft."
Volgens Lanoye zijn er drie elementen in het geding: "Juridisch gezien zijn er stappen gedaan zonder de stem van de tegenpartij te horen. Daarnaast heeft de rechter het boek niet gelezen en oordeelt hij op basis van tien regels. Boven alles draait de hele discussie om creativiteit en het recht op vrije meningsuiting."
Over Ann Demeulemeester heeft Lanoye weinig goeds te vertellen: "Ze heeft haar privacy opgegeven om van haar naam een commerciële merknaam te maken. Het is jammer dat dit soort mensen niet tegen een vingerhoed satire kan. Ik wil weten wat andere modeontwerpers hierover vinden."
Jeroen Olyslaegers vindt het fascistisch dat in onze tijden een boek wordt weggenomen uit de boekhandels. "Iedereen die de petitielijst niet onderschrijft, is de naam van auteur niet waardig", vindt hij.
Conny Palmen, die het boek niet gelezen heeft, vindt het bespottelijk dat Demeulemeester zich gekwetst voelt: "Een eer is gekwetst als ze valt." Over Brusselmans: "Dit is dramatisch voor een auteur. Dit is een abortus na de geboorte." Ze vindt de beslissing om het boek uit de handel terug te trekken niet symptomatisch voor deze tijd. Veeleer voor de evolutie die een genre doormaakt, met zijn vervaging tussen fictie en feiten. "Wat is het personage? Is de Demeulemeester uit de roman echt of fictief?"
De Nederlandse uitgever Prometheus reageerde gisteren bij monde van Plien van Albada. Ze respecteert de uitspraak van de rechtbank en beraadt zich over de verdere stappen van de advocaten. Als Nederlandse vindt ze het verbazend dat deze zaak ingeleid is met een eenzijdig verzoekschrift, zodat de tegenpartij zich niet kon verweren.
In haar land zijn er alvast auteurs die handtekeningen verzamelen om een petitie uit te brengen.