recensies

Ook in zijn Mogelijke memoires zoekt Herman Brusselmans naar de bodem van de put. Wie zijn werk navertelt, heeft eigenlijk nog niets gezegd.

In zijn nieuwe roman Mogelijke memoires schrijft Herman Brusselmans dat zijn hele oeuvre en ook zijn afzonderlijke boeken ‘als los zand’ aan elkaar hangen. Dat is waar, probeer ze maar eens na te vertellen. In de meeste gevallen lukt het niet of nauwelijks, en als het lukt heb je eigenlijk nog niets gezegd. De stroom van anekdotes, mijmeringen, grappen, meningen en uitvallen laat zich onmogelijk in een paar zinnen samenvatten. Toch zijn weinig oeuvres binnen de Nederlandstalige literatuur zo herkenbaar als dat van Brusselmans. Een bladzijde van hem haal je er meteen uit; die kan maar door één man zijn geschreven.

In dat oeuvre is er eerder sprake van variatie dan van ontwikkeling. Ook in eigen ogen schrijft Brusselmans steeds hetzelfde boek, maar wel telkens net even anders. Dat geldt opnieuw voor Mogelijke memoires, waarin de ervaren Brusselmans-lezer veel bekends zal terugvinden. De variatie zit ogenschijnlijk vooral in het ‘mogelijke’ karakter van de memoires, waarmee de schrijver zich een riante vrijbrief heeft gegeven om er eens flink op los te fantaseren. Over een blinde grootvader die Joods zou zijn, over een broer die met sigarettenpeuken de Eiffeltoren wil nabouwen, over een vader die trambestuurder in Brussel is, over een klasgenootje dat zelfmoord pleegt (tijdens de begrafenis laat de jonge Herman zich seksueel inwijden door diens moeder, terwijl diens vader hem bekent eigenlijk homoseksueel te zijn), over vriendinnetjes en voetbalwedstrijden. Alles gelardeerd met talloze zowel flauwe als geslaagde grappen.

Leuk zijn de caféscènes in gezelschap van grootvader Frans, waarbij de jonge Herman nog geen trappist mag drinken (maar wel pils) en er al op negenjarige leeftijd over peinst om zichzelf klem te zuipen, ‘vanwege de zinloosheid van alles’. Ook grappig zijn de brieven die Herman naar allerlei beroemde schrijvers stuurt, waarna hij ophoudt hun werk nog te lezen als hij geen antwoord krijgt of als het antwoord hem niet bevalt. Het is Brusselmans in zijn vertrouwde rol van literair cabaretier. Smeuïge Vlaamse lol, die zeker voor de Noord-Nederlandse lezer altijd iets exotisch blijft houden.

Niet minder vertrouwd is de hypochonder Brusselmans, die we hier al als kind tegenkomen. Met even vage als hevige angsten wordt hij, vijftien jaar oud, in het ziekenhuis opgenomen. Maar ook leren we hem kennen als een kleine betweter, die iedereen ongevraagd corrigeert en die door zijn vader menigmaal (al dan niet met een klap voor zijn kop) het zwijgen wordt opgelegd. Twaalf hoofdstukken lang vermaakt Brusselmans ons met zotte taferelen uit zijn jeugd. En dan, aan het eind van het twaalfde hoofdstuk, wordt dit relaas van reële en verzonnen herinneringen onderbroken. Opeens klinkt er een andere stem, die zegt het niet meer vol te houden ‘in de inktzwarte nacht van de koude meimaand 2012’. Opeens zitten we in een ander verhaal.

Het dertiende hoofdstuk heeft vervolgens nog het meest van een intermezzo. Beschreven wordt een rondleiding door Brusselmans’ zoon Tom op een tentoonstelling naar aanleiding van het dertigjarig schrijverschap van zijn vader. Het pakt uit als het meest hilarische hoofdstuk van de roman, een aaneenschakeling van dwaze dialogen, waarin het gezelschap en zijn gids van de hak op de tak springen. De waarheid schuilt in de details, hoor je wel eens; hier slokken de details de waarheid op. Want elke aanleiding blijkt goed voor een idiote uitweiding of absurd zijspoor. Onder het motto ‘En zo heeft iedereen wel een verhaal’, laat Brusselmans (die zelf op de tentoonstelling uit het zicht blijft) dit hoofdstuk vrolijk ontsporen.

En dan komt hoofdstuk veertien, dat aansluit bij de onderbreking in het twaalfde hoofdstuk en dat bijna tweehonderd bladzijden voortduurt, één lange woordenstroom met zelfs nauwelijks een onderverdeling in alinea’s. De voorafgaande dertien hoofdstukken hadden we net zo goed kunnen overslaan, krijgen we te horen; er staat toch alleen maar ‘onzin’ in: ‘Ik kan het weten, want ik schrijf al die bullshit’. Het en...


Gerelateerde boeken: