recensies

De sappige Vlaamse roman, geworteld in boertig Belgisch achterland, behoort tot het verleden. Jonge Belgische schrijvers lijken massaal naar de grote stad te zijn verkast, en berichten over hoogbouw, gated community’s, stress en anonimiteit. Vooral dat laatste kwelt de personages in recente Vlaamse romans, ontdekt Rob Schouten.

Twee jaar geleden klonk in de letteren opeens het gerucht: Vlaanderen komt eraan! ‘De Belgen zijn beter’, meldde NRC-criticus Arjen Fortuyn en in het rapport van de Librisprijs 2006 ruimde de jury een aparte plaats in voor de Vlaamse literatuur die zich van de Noord-Nederlandse zou onderscheiden doordat ze zich minder belast voelde door de de eis van ’verkoopbare formuleboeken’, ’Kruidvatproza’, zoals de Vlaamse criticus Frank Albers het noemde.
Het was vooral de avontuurlijke stijl van de Vlamingen die opviel, gepaard met een nieuw gevoel voor universele onderwerpen, ver van de traditionele lokale verdrietjes van België. Peter Verhelst kwam met een grote sciencefiction-achtige roman over een instortende wereld, ’Zwerm’, Annelies Verbeke beschreef de slapeloosheid in een anonieme stad, ’Slaap’, Stefan Brijs zette een eng genetisch experiment op het menu, ’De Engelenmaker’. Allemaal aandacht trekkende schrijvers met on-Vlaamse thema’s.
In 1942 schreef Louis Paul Boon de roman ’De voorstad groeit’ (eerste regel: „Ook in de voorstad is het leven onverschillig”). Nu pas, meer dan vijfenzestig jaar later, lijkt de Vlaamse stadsroman werkelijk aan zijn bloeiperiode toe. Vijf recente romans wekken de indruk dat het gedaan is met de Breugeliaanse toestanden in het Vlaamse proza en dat de voormalige heikneuters en bloc naar de grote stad zijn verkast.
Zelfs Dimitri Verhulst, een beetje het Vlaamse wonderkind, dat zich tot voor kort in zijn romans op het platteland bleef concentreren – met veel gezuip, dorpsroddels en boertig overspel – wiekt in zijn laatste roman ’Godverdomse dagen op een godverdomse bol’ op, boven de landerijen uit.
Het is een opmerkelijk soort boek, de gehele geschiedenis der mensheid in minder dan tweehonderd pagina’s. Er komt geen individu in voor, geen plot dat tot een conclusie komt, hoofdpersoon is onze aarde en de grillige loop van haar ontwikkeling, vanaf het aan land kruipen van de mens tot aan de atoombom.
Verhulsts stijl is als altijd plastisch en meeslepend, maar wat vooral opvalt is dat hij geen conclusies trekt, zijn werk is als het ware waardevrij, eerder nieuwsgierig dan moralistisch. ’Godverdomse dagen’ doet qua opzet enigszins denken aan Arnon Grunbergs boekenweekessay ’De mensheid zij geprezen’; ook een geschiedenis van onze cultuur in vogelvlucht en notedop, maar wat bij Grunberg leidt tot een eigenzinnige en dwarse visie op zijn soortgenoten levert bij Verhulst vooral verbazing en stilistisch vuurwerk op.
Hier, de passage waar in zijn wereldgeschiedenis de hoogbouw wordt uitgevonden: „’t Zit al met een kwart miljoen soortgenoten in de stad, woeps. Die kunnen niet eens meer naast elkaar worden gelegd voor het slapengaan. Maar voor ieder probleem bestaat er een oplossing. Kijk maar. ’t Bouwt al in de hoogte, appartementen, waarin de gezinnen ondervinden dat ze nooit als enige potten smijten naar mekaar in tijden van echtelijke dip.” Verhulst als geamuseerde god, die neerkijkt op de gevolgen van zijn schepping, het is een heel eind verwijderd van zijn voormalige sappige schetsen van Vlaamse treurnis.
„De hand van mijn vrouw maakte mij wakker, maar de angst in haar stem maakte mij waakzaam. ’Hoor,’ fluisterde ze. Een schreeuwpartij bij de bovenburen. We wisten nog altijd niet welke taal ze spraken. ’Ik denk dat hij haar slaat,’ zei Debbie.” Zo begint Jan van Loys roman ’De heining’: Verhulsts stadshoogbouw, maar dan ingezoomd.
In zijn vorige boek, ’Alfa Amerika’, beoefende Van Loy het hyperrealisme, als documentaires vermomde fictionele verhalen, ’De heining’ behandelt een maatschappelijk experiment. Het is een stadsfabel over een kinderloos stel dertigers dat de burenruzies in het appartementencomplex ontvlucht en verhuist naar een ...


Gerelateerde boeken: