recensies

Het is misschien omdat het feuilleton in ons land nooit wortel heeft geschoten dat een schrijver met een grote productie laatdunkend `veelschrijver' wordt genoemd. Het Hollandse verstandshuwelijk tussen romantiek en calvinisme stelt als norm dat de kunstenaar- en dus ook de schrijver- moet ploegen en zwoegen, moet schaven en schuren, moet worstelen en lijden. Al deze inspanningen zullen eens in de drie, vier jaar bekroond worden met een meesterwerk, waaruit al het overbodige is geschrapt.

Een boek van een veelschrijver kan daarentegen niet veel wezen. Een schrijver, die aus einem Guss een heel oeuvre produceert, is bovendien verdacht. De veelschrijver heeft als enige ambitie om de schoorsteen te laten roken. Dat zijn ook zo'n beetje de klachten die Herman Brusselmans de laatste jaren te horen heeft gekregen. Ik ken niet al zijn werk en het is best mogelijk dat die kritiek voor een deel van zijn veertig titels terecht is, maar er zit ook een vreemd kantje aan dat verwijt van veelschrijverij. Er is geen leren zonder ervaring, er is geen kunnen zonder training. Wie op de honderd meter vlinderslag een gouden medaille wil winnen, moet honderden kilometers zwemmen. Stefan Zweig heeft gedacht dat je de geheimen van het schaakspel kunt doorgronden als je in je eentje in een cel zit, maar dat is onzin. Ook Kasparov moet regelmatig toernooien spelen om in vorm te blijven, hoeveel talent hij ook heeft. Voor bijna alle menselijke activiteiten geldt dat je er beter in wordt door het veel te doen.

Herman Brusselmans is een schrijver die tegen de klippen op schrijft en over wie recensenten tegen de klippen op schrijven dat hij veel schrijft. In zijn laatste boek Bloemen op mijn graf - of was het al weer zijn voorlaatste? - maakte Brusselmans deze fraaie opmerking: "Het schrijven ging moeizaam, ongeveer een pagina per drie minuten."

Even een rekensom. Zijn allerlaatste boek Het einde van mensen in 1967 omvat precies tweehonderd pagina's, wat betekent dat Brusselmans er op zijn moeizaamst zeshonderd minuten over heeft gedaan. Dat is tien uur. Dat is vijf dagen twee uurtjes werken, en klaar is Kees: een nieuwe roman. Chapeau!

Maar nu: de hamvraag, en die luidt: is Het einde van mensen in 1967 een goed boek? Hier past eigenlijk maar één antwoord. Zelfs al heeft Herman Brusselmans dit boek in een half uur geschreven, zelfs al heeft hij het niet geschreven maar slechts uitgepoept, zelfs al bestaat zijn totale oeuvre uit boeken die misschien beter niet gepubliceerd hadden kunnen worden omdat ze niets anders zijn dan voorstudies, dan nog kan er maar één antwoord zijn, namelijk dat Het einde van de mensen in 1967 een prachtig boek is. Samen met De vlieger van Maarten 't Hart is dit het beste boek dat ik gelezen heb sinds ik met recenseren ben begonnen. Het einde van de mensen in 1967 kan op verschillende manieren gelezen worden. In de eerste plaats is het gewoon een spannend verhaal, met een begin, een midden en een eind. Verschillende verhaallijnen lopen moeiteloos in elkaar over en steeds blijft de nieuwsgierigheid naar het verdere verloop. Je kunt niet echt zeggen dat het boek een plot heeft, maar het is wel geconstrueerd met een einde dat door merg en been gaat. Voor mij kwamen de slotpagina's in ieder geval totaal onverwacht, hoewel ik het achteraf had moeten zien aankomen. Het verdomd-ja-natuurlijk te kunnen veroorzaken bij de lezer, dat is het talent van de echte schrijver.

Daarnaast is Het einde van de mensen in 1967 een zedenschets van een klein Vlaams stadje, dat bevolkt wordt door allerleisoortig crapuul: caféhouders, dronkelappen. hoeren en hoerenlopers, alsmede door corrupte advocaten en huisartsen. Wat bij Louis Ferron in Viva suburbia zo jammerlijk mislukt is, glorieert bij Brusselmans. Er is veel cynisme in het handelen van Brusselmans' figuren, maar de schrijver tekent hen met zoveel gevoel voor humor dat zij invoelbaar menselijk blijven en geen rancuneuze kankeraars worden.

Het is 1967 en plaats van handeling is de Pilaarstraat in Lensbeke, waar twee van de drie cafés moeten sluiten wegens moverende omstandigheden. Tegenstellingen die jarenlang hebben gesluimerd, komen nu aan het licht, waarbij het voortdurend opvalt dat de vrouwen, hoe vaak zij ook gebruuskeerd worden, in feite de macht in hande...


Gerelateerde boeken: