recensies

Prachtige ogen: duizend identieke zandgebakjes

Alvorens mij zelf zover te krijgen om aan mijn bureau te gaan zitten en deze bespreking te schrijven, heb ik me, om met J.B. Charles te spreken, eerst door de latten van het alfabet heen moeten trappen: - het woordwezen in mij had een wijle opgehouden te bestaan. Sprakeloos was ik, en ben ik eigenlijk nog steeds, van Prachtige ogen, het romandebuut van de Vlaming Herman Brusselmans.  Wat heeft de - Nederlandse - uitgever toch bezield toen hij besloot deze geforceerd 'leuke' bizarrerie, die zelfs in haar soort negatief opvalt door een overmaat aan oeverloos gekwebbel en melige nietszeggendheid, op de markt te brengen? De hang tot continuïteit, vermoed ik. Brusselmans had, bij dezelfde uitgever, al eens een verhalenbundel gepubliceerd: het contact was gelegd, de markt al aangeboord en het wachten was op des schrijvers tweede boek waarmee hij definitief zou doorbreken.

Wel, doorgebroken is hij - zijn roman is me als een knappende furunkel in het gezicht gespat. Wat op het achterplat wordt aangeprezen als 'een langgerekte lachbui' is in werkelijkheid een door geen heelmeester van welk slag ook te redden literaire misgeboorte, de vrucht van een kijfziek wijf dat chronisch bedwatert en een analfabete mesjeu met loopoor en zwemneus, die ik op mijn tandvlees heb uitgelezen en die mij noodzaakt, op ditzelfde moment dwingt, om met een pennemes achter mijn prechtige oogballen te krabben in de hoop het met stomheid geslagen woordenarsenaal weer aan de praat te krijgen.

Het begint te komen.
Eerst even een globaal beeld van het boek. Dat is gauw geschetst, Twee snoertjes van termen volstaan, termen die op nagenoeg elke pagina, niet zelden zelfs vijf of ze, keer op een pagina, terugkeren. Smaakmakende trefwoorden dus. Allereerst zijn er de krachttermen en aanverwant vulsel: kloterij, godverdomd, kakken, stront, klooien, godvergeten, godverrekt, scheiten, gezeik, gezever, stommekloot, trutten, teven, reet, poot, kotsen, kotsbeu, snotsnor, kwijlpot, enzovoort meer. Een grappig rijtje wel, op het eerste gezicht, op het honderdste ben je het kotsbeu. Vervolgens trakteert Brusselmens de lezer met een niet aflatende ijver op min of meer zinledige spreektaalzinnetjes en uitroepen als: ken je dat, weetjewel, dat meen ik, of zoiets, of iets dergelijks, en zo, of zo, ik bedoel, ik lieg niet, echt waar, weet ik veel, en zo en zo en zo voort. Wie de moeite neemt beide rijtjes vier uur lang achter elkaar te lezen, heeft ten naaste bij de roman Prachtige ogen geconsumeerd. Echt waar.

Brusselmans rabiate geneigdheid tot dit aan de toog opgedoken idioom maakt dat iedere alinea van hem een exacte kopie is van alle andere. Er moet en zal met steeds identieke middelen de lezer een langgerekt gelach ontlokt worden. Een voorbeeld uit de praktijk. De hoofdpersoon, Julius Clamp, klapt uit de school: 'Enfin, klootzakkerij en pesterij zei ik. Ik moet het in dit verband nog 's over stront hebben. Er was namelijk ooit weer eens zo'n verrekt examen en dan werd telkens gesurveilleerd zoals dat heet of zo, door twee of drie leraren. Of vier, weet ik veel, ik tel nooit leraren. Ik bekijk ze met moeite, dus tellen zeker niet. Welnu, d'r was zo'n jongen die nodig moest, midden in dat examen. Hij moest hoognodig. Zeiken dus, of kakken of iets van dat slag. Mijlaart of zo heette die gast, zo'n onnozelaar en een broekschijter van een jongen. Enfin, broekschijter of niet, die knul moest toch maar mooi gaan kakken midden in dat vervloekte strontexamen.'

Aan dit procedeetje heeft de schrijver zijn olijk Vlaamse hart geheel en al verpand. Nu eens is stront, dan weer snot, kots, zeik of over het idiomatische thema waarop hij onvermoeibaar varieert. Denk nu niet dat deze uitstoot van lichaamsafval van mij niet mag, de ik het smerig of verwerpelijk vind. In John Kennedy Toole's Een samenzwering van idioten spelen spijsverteringsprodukten eveneens een niet onbelangrijke rol - iedere opening van het menselijk lichaan spreekt wel een woordje mee - en toch is dat - mede daardoor! - een verrukkelijke tragikomedie. En een enkele maal werkt Brusselmans' faecelische humor heus wel aanstekelijk.

Ik heb me bij voorbeeld nogal vermaakt met een passage waarin Julius Cramp uit de doeken doet hoe hij de diarree - een bij hem regelm...


Gerelateerde boeken: