recensies

Vroeger stonden ze hier één voor één maar eentje was er teveel aan. Nu zijn ze in boekvorm samengebracht, de DM-columms van Herman Brusselmans. "Een rijke bron van ironisch overdreven patetische ergernis om het gemier en het gekuip, de slordigheid en de ijdelheid, de zwakheid en de aanstellerij, kortom: de banaliteit in de Vlaamse literatuur" vindt Jos Borré.

Op 18 maart 1988 begon Herman Brusselmans in "deze prachtcourant" een column onder de titel 'De Geschiedenis van de Wereldliteratuur', waarin hij in hoofdzaak verslag zou uitbrengen van zijn lektuur van onopgemerkte boeken. Spoedig ergerde de halve lezersmeute van de Morgen zich blauw aan de column, de andere helft prees de auteur de hemel in.

Op 11 juni 1989 schreef Brusselmans dat de columns zouden worden gebundeld, en "het artikel dat u thans vol bewondering aan het lezen bent, zal het boekje afsluiten". Dit 'boekje' blijkt nu een knap geheel te vormen, met een homogene dubbelzinnige stijl en een ondubbelzinnige onderliggende teneur. De Geschiedenis van de Vlaamse Letterkunde (1988) was een jeugdzonde van Brusselmans, De Geschiedenis van de Wereldliteratuur behoort tot zijn betere werk.

Het heeft allemaal hoofdzakelijk met zijn stijl te maken: Brusselmans heeft zich een zeer ironische versie van Reve's zelfingenomen, superieure schriftuur aangemeten, met archaische wendingen doorspekt en daardoor schijnbaar op traditionele vakkennis gefundeerd. Bovendien wacht bij niet op de lof van kritiek en lezers om zichzelf met superlatieven te lauweren. Blijkbaar slaagt hij er moeiteloos in zijn lezers ervan te overtuigen dat zijn imago zijn ware persoonlijkheid volkomen overlapt, zodanig zelfs dat men zijn pose en ironische overdrijving au sérieux neemt.

In zijn columns maakt Brusselmans handig gebruik van de inschikkelijkheid van de lezer. Hij voert daar namelijk een persoonlijkheid in op die medeleven uitlokt met zijn emotionele wankelmoedigheid, de geestelijke last van zijn schrijverstalent en zijn levensspleen; een persoonlijkheid die erom vraagt geknuffeld, bemind en geprezen te worden. De achteloze lezer toont zich graag bereid tot enige idolatrie. De angsten, twijfels en zeer menselijke trekjes waarmee Brusselmans zijn imago aan de werkelijkheid vasthaakt, vallen die lezer kennelijk niet op.

In de columns komt één bepaalde karaktertrek van deze persoonlijkheid opvallend tot uiting: literair en moreel anarchisme, niet als uitgangspunt van een vrijblijvende pose, maar als uitkomst van het onderzoek van de werkelijkheid. "Zitten de zaken zo in mekaar? Dan heb ik er geen boodschap aan". Het doet denken aan de reaktie van de Britse 'angry young men' op de restauratie in de jaren vijftig van de vooroorlogse maatschappij: als het zo moet, spelen we niet meer mee, we blunderen dan maar wat raak.

Brusselmans pose is een vlucht, een soort beschutting tegen zijn onwennigheid in het maar pover uitvallende dagelijkse leven dat hij rond zich ziet. Geestgenoot Tom Lanoye schrijft in Vroeger was ik beter programmatisch dat àlles per defintie banaal is. (...) Het enige wat je kunt doen is een klaagzang zingen op de onontkoombaarheid van het banale, en deze klaagzang kunst noemen, en hopen dat zij vertroosting schenkt. En verder wachten op de dood" (p.183).

Anarchisme als konsekwent uitgangspunt.
Dit of een gelijkwaardig hopeloos nihilisme biedt Brusselmans' geposeerde persoonlijkheid de absolute vrijheid om in dit leven niemand of niets nog te ontzien. Het is een gedroomd alibi om alle regels van de vormelijke omgang (beleefdheid, respekt, eufemistische voorzichtigheid) opzij te schuiven en iedereen die zijn nek uitsteekt in Vlaanderen onvertogen een kopje kleiner te maken.

Zo lang het een spel blijft, kan alleen de geviseerde er niet mee lachen. Ik geloof namelijk dat Brusselmans geen aangename 'speler' is: als typische 'loner' zonder bindingep (die met Lanoye uitgezonderd), die geen aanspraak maakt op enige 'officiële' erkenning maar op een sympatiserend publiek kan rekenen, hoeft hij niemand te sparen en gokt hij zonder aarzelen met de hoogste inzet: zijn reputatie.

Zo overbluft hij op voorhand iedereen. Soms vergaloppeert hij zich: da...


Gerelateerde boeken: